Denis Diderot • 20 oktober 1760

• Denis Diderot (1713-1784) en Louise Henriëtte Volland (1716-1784) – bijnaam Sophie – hadden ruim twintig jaar een verboden liaison: Volland werd door haar familie afgeschermd van de getrouwde man en vrijdenker Diderot. Veel van zijn hartstocht wist hij echter om te zetten in woorden – in zijn brieven die hij haar schreef. Uit: Brieven aan Sofie (vertaald door Anneke Brassinga).

Grandval, 20 oktober 1760
Het gesprek is iets wonderlijks, vooral in een wat groter gezelschap. Ziet u maar wat een kronkelpaden we hebben gevolgd, net zo grillig en verward als de koortsdromen van een ijlende zieke. Maar toch, zoals alles samenhangt in de geest van een dromer of een gek, ook in een gesprek is alles met elkaar verweven, alleen is het soms heel moeilijk de haast onzichtbare schakeltjes terug te vinden die al die verschillende ideeën verbinden. De een vuurt een woord af, losgemaakt van wat er in zijn gedachten aan voorafging en erop volgde; een ander doet hetzelfde; en wie er een vangt, die boft. Een enkel fysisch gegeven al kan de gedachten op duizend-en-één verschillende dingen brengen. Bijvoorbeeld een kleur, geel. Goud is geel, zijde is geel, goudsbloemen zijn geel, gal is geel, licht is geel, stro is geel; de hemel weet hoeveel draadjes er nog meer aan dit ene gele draadje vastzitten! Waanzin, dromen en gesprekken in al hun wirwar bestaan erin dat men via de gemeenschappelijke eigenschappen van het een op het ander komt.
Een gek weet niet dat hij in het een het ander ziet. Hij houdt een gele glanzende strohalm vast en roept dat hij een zonnestraal te pakken heeft. Veel mensen lijken op hem; ikzelf misschien ook, op dit moment.