Matthijs Vermeulen • 27 augustus 1945

• Matthijs Vermeulen (1888-1967) was een Nederlandse componist en muziekcriticus. Toen zijn vrouw Anny in augustus 1944 in het ziekenhuis werd opgenomen, ging hij haar briefjes schrijven, en hij ging daarmee door nadat ze korte tijd daarop overleden was. Ze laten zich lezen als een dagboek en zijn gepubliceerd als Het enige hart.

27 aug. 1945
De geallieerde vloten, varend naar de Japanse kust, hebben terugwaarts moeten stevenen wegens het opstuiven van tyfoons. Jammer dat het de tijd van tyfoons is in de Chinese zeeën. Mijn verstand had dit fenomeen liever toegedicht aan andere oorzaken dan een depressie der luchtlagen. Het ziet met verbazing, met tegenzin, hoe in de duur van een oogwenk, en dat is kon, de psychische substantie van enkele honderdduizenden menselijke wezens kan worden losgemaakt, kan ontploffen als een soortgelijke atomische bom, zonder enig noemenswaardig effect, zonder enige reactie op natuurlijk of bovennatuurlijk gebied. Geen merkbare storing. Alsof er niets gebeurd is. Goethe vermeldt in zijn autobiografie dat hij onder de indruk van de aardbeving van Lissabon (hij was toen zes jaar) zijn geloof aan God verloor. Wat zou hij nu verloren hebben? 

Ik verlies niets. Onontkomelijk dilemma: Of er bestaat geen Gerechtigheid in het Heelal, en het Heelal wordt zinneloze ongerijmdheid; óf onder de duizenden vergruizelde zuigelingen, jonge kinderen, meisjes en knapen van Hiroshima kon en mocht zich niet één onschuldige bevinden. Onafwijsbare consequentie: Of het Heelal is onzin, óf de duizenden kleine kinderen, meisjes en knapen van Hiroshima boetten de schuld van een vorig leven. 

Ik kies de Gerechtigheid. Het heeft stellig geen jaar, misschien geen zes maanden, misschien geen zes weken gescheeld of de Japanners zelf ontdekten de atomische bom. Zij werkten, zij zwoegden erop, zonder de geringste twijfel,met al hun hoogmoed, met al hun haat, hun intelligentie, hun energie. Zij riepen hun goden aan. Zij losten het probleem niet op. En alles zorgvuldig wikkend en wegend (ogenschijnlijk hebben de Japanners zich niets te verwijten: met de grootste precisie pasten zij de methoden toe van het Westen, niet lettend op sommige verschillen van morele waarde), wie zou kunnen, wie zou durven betwisten dat ook die vertraagde ontdekking Gerechtigheid is? 

Mechaniek van het fatum, van het Recht: Al het goud dat de Europeanen sedert 1492 roekeloos, rechteloos ontroofden aan Amerika, keerde naar Amerika terug. 

Mechaniek van het fatum: Alle Amerikanen die van nu af over Europa zullen heersen, zeer weinigen uitgezonderd, zijn de verworpelingen geweest van Europa. Allen leden in Europa een Onrecht dat zij niet konden dulden. Hetzij om hun religie, hetzij om hun ras, hetzij om een politieke tirannie, hetzij om de afgrijselijker tirannie van een gedwongen armoede. Bijna allen vertrokken uit Europa als haveloze passagiers in de kiel van een schip. Tweehonderd jaren lang waren zij de moedigsten, de meest met energie geladenen van Europa's afkomelingen. Die uitgestotenen, zij keren terug als overwinnaars, als heersers. Ook dit is Gerechtigheid. 

Muziek, schoonheid, geest, ziel van Europa zullen nu moeten opwegen tegen die nutteloze stapels goud, tegen de atomische bom. 

En dat ook is Gerechtigheid.